मुंबई | परळ येथील लालबागचा राजा चे दर्शन घेण्यासाठी भाविक दरवर्षी मोठ्या प्रमाणात गर्दी करत असतात. मात्र मंडळाच्या कार्यकर्त्यांकडून भाविकांना नीट वागणूक मिळत नाही अशी दरवर्षीची तक्रार असते. यंदाही असाच प्रकार घडला असून लालबागचा राजा मंडलाच्या कार्यकर्त्यांनी चक्क पोलीसांनाच धक्काबुक्की केल्याने तणाव निर्माण झाला आहे.

दर्शनासाठी रांगेत उभे राहीलेल्या भाविकांना मंडळाच्या कार्यकर्त्यांकडून धक्काबुक्की होते. महीला आणि वृद्ध नागरिकांना याचा त्रास सहन करावा लागतो. नागरिकांच्या मनात मंडळाच्या कार्यकर्त्यांकडून मिळणार्या वाईट वागणूकी बद्दल असंतोष असून बर्याचदा नागरीकांनी त्याविरोधात आवाज उठवत पोलीसांत तक्रार देखील केली आहे.

माजी गृहमंत्री आर. आर. पाटील यांच्या कारकिर्दीत असाच प्रकार घडला असता त्यांनी मंडळाच्या कार्यकर्त्यांना दम भरला होता. तसेच गरज पडली तर मंडळावर गुन्हे दाखल करण्याची तयारी दर्शवली होती.

मुंबई | परळ मधील लालबागच्या राजाला दरवर्षी भाविक मोठ्या प्रमाणात दान करतात. यंदा एका गणेशभक्ताने चक्क ४२ लाखांची सोन्याची मुर्ती दान केली आहे.

सदर सोन्याची मूर्ती पूर्णपणे भरिव असून मुकुट हिरेजडीत असल्याचे सांगीतले जात आहे. लालबागच्या राजाची ही प्रतीकृती १ किलो २ ग्रेमची असून मुकुटातील हिरा १ लाख रुपयांचा आहे. अतिशय आकर्शक आहे.

मागील वर्षी भाविकांनी लालबागच्या राजाला ६ कोटी ७५ लाखांचे दान केले होते. त्यामधे प्रामुख्याने सोने आणि चांदीच्या हिरेजडीत मुर्तींचा मोठ्या प्रमाणावर समावेश होता.

पाचवड | विवेकवाहिनीची स्थापना डॉक्टर नरेंद्र दाभोलकर व महाराष्ट्रातील विचारवंत शिक्षणतज्ञांची देणगी असून आज सभोवतालची गढूळता दूर करण्यासाठी विवेकवाहिन्या हव्यातच, असे मत विवेकवाहिनीचे प्रसारक प्राध्यापक सुभाष वाघमारे यांनी व्यक्त केले. येथील रयत शिक्षण संस्थेच्या यशवंतराव चव्हाण महाविद्यालय, पाचवड येथे विवेकवाहिनी व अर्थशास्त्र विभाग यांनी आयोजित केलेल्या कार्यक्रमात,” विवेकवाहिनी का आणि कशासाठी ” या विषयावर ते बोलत होते अध्यक्षस्थानी महाविद्यालयाचे प्रभारी प्राचार्य राजेंद्र देशमुख तर गणेश तारू हे प्रमुख उपस्थित होते

विवेकवाहिनीबाबत बोलताना पुढे ते म्हणाले की विवेकवाहिनी हे महाविद्यालयातील विचारी विद्यार्थी व प्राध्यापक यांचे संघटन आहे, महाराष्ट्र विवेकवाहिनीशी ते संलग्न आहे,“आपला विकास आपल्या हाती, हक्क हवेतच पण कर्तव्य आधी” हे विवेकवाहिनीचे ब्रीद वाक्य आहे. विवेक वाहिनीत सहभागी होणाऱ्या विद्यार्थ्यानी नियमित व्यायाम, नियमित ललित व वैचारिक ग्रंथाचे वाचन, वर्षातून एकदा तरी खादीचे कापड घेणे, निर्व्यसनी राहणे, आणि दर महिन्यास होणारया बैठकीस उपस्थित राहून समस्यांवर चर्चा करून विधायक विचार व विधायक कृती करणे अपेक्षित आहे असे ते म्हणाले
विवेकवाहिनीचे तत्वज्ञान कोणताही धर्म नसून वैज्ञानिक दृष्टिकोण आहे व त्यावर आधारित मूल्यात्मक विचार म्हणजेच विवेक होय. भारतीयत्व घडवण्यासाठी विवेकवाहिनी महत्वाची ठरत आहे. भारतीय संविधानाच्या स्वप्नातील भारत उभा करण्यासाठी विवेकवादी विद्यार्थी हवे आहेत, धर्मांध किंवा अविवेकी विद्यार्थी देशात खून, जाळपोळ,बलात्कार, चोऱ्या किंवा बाँम्बस्फोट अशा कारवाया करत आहेत. स्वत:च्या व जगाच्या प्रश्नांची जाणीव होऊन, विवेकी प्रगल्भतेने देशात व जगात सुखी जीवन जगण्यासाठी विवेकवाहिनी उपयुक्त ठरेल. महाराष्ट्र पुरोगामी राज्य असले तरी, अनेक अविवेकी घटना या राज्यात घडत आहेत म्हणून महाराष्ट्राच्या प्रत्येक महाविद्यालयात विवेकवाहिन्या उभ्या कराव्यात, असे आवाहनही त्यानी केले
प्रदीप शिंदे यांनी अंधश्रद्धा निर्मूलन एवढेच विवेकवाहिनी करत नसून जगण्याच्या प्रत्येक प्रश्नांचा विचार विवेक वाहीनीत करणे आवश्यक असते, असे मत व्यकत केले, प्रभारी प्राचार्य प्रा राजेंद्र देशमुख म्हणाले की भारतीय लोकांकडे ज्ञान पूर्वीपासून आहे, ते आपण तपासून घेतले पाहिजे त्यासाठी संशोधनवृत्ती वाढीस लागली पाहिजे.

व्याख्यानाच्या प्रारंभी विवेकवाहिनीच्या कार्याध्यक्षा प्रा राणी शिंदे यांनी प्रास्ताविक केले, विवेकवाहिनीच्या कार्यकर्त्या विद्यार्थिनी कु.रिया मोरे व प्रा दीपाली पोळ यानी सूत्र संचालन केले, परिचय कु.शीतल ठोंबरे हिने करून दिला तर कु.कार्तिकी भोसले हिने आभार मानले, या कार्यक्रमास प्रा. तृप्ती नाईक, प्राध्यापक, विद्यार्थी विद्यार्थिनी बहुसंख्येने उपस्थित होते

हैदराबाद संस्थान व मराठवाडा मुक्तिदिन विशेष| धनंजय सानप

१७ सप्टेंबर १९४८ रोजी हैदराबाद संस्थान निजामाच्या गुलामगिरीतुन स्वतंत्र झाले. भारताला १५ ऑगस्ट १९४७ रोजी स्वातंत्र्य मिळाले. मात्र काही संस्थानानांचे पेच निर्माण झाले होते. त्यात प्रामुख्याने जम्मू-काश्मीर, जूनागढ़ आणि हैद्राबाद ही संस्थाने होती. भारताला स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर १ वर्ष १ महीना २ दिवसानंतर हैद्राबाद संस्थान निजामाच्या गुलामीतुन मुक्त झाले व स्वतंत्र भारतात विलीन झाले. हैदराबाद संस्थानामधे त्यावेळी सध्याचे तेलंगाना राज्य, महाराष्ट्रातील संपूर्ण मराठवाडा व विदर्भातील चंद्रपूर जिल्ह्याचा काही भाग आणि कर्नाटकातील बिदर, यादगीर, रायचूर, कोप्पळ आणि गुलबर्गा (या भागाला आज हैद्राबाद कर्नाटक म्हणले जाते) या जिल्ह्यांचा समावेश होता. महाराष्ट्रात हैदराबाद मुक्तिसंग्रामाला मराठवाडा मुक्तीसंग्राम असेही म्हणतात. मराठवाड्यातल्या अनेक स्वातंत्र्यसैनिकांनी स्वामी रामानंद तीर्थ यांच्या नेतृत्वात मराठवाड्याच्या मुक्तिसाठी आपलं सर्वस्व पणाला लावले होते.

हैद्राबाद संस्थानचा मुक्तिदिन १७ सप्टेंबर हा मराठवाडा मुक्तिसंग्राम दिन म्हणून मराठवाड्यात मोठ्या अभिमानाने साजरा केला जातो. या लढ्यात मुक्तीसंग्रामासाठी ज्यांनी आपले प्राण गमावले त्यांच्या आठवणीला उजाळा देत राष्ट्रीय ध्वज गावोगावी फडकवला जातो. हा साधारण आणि किमान महाराष्ट्राला माहित असावा इतका साधा आणि सरळ इतिहास आहे. पण ही अपेक्षा ठेवणं म्हणजे धाडसाचं काम आहे.

मागच्या काही वर्षात मराठवाडा म्हटलं की आठवतो तो दुष्काळ, शिक्षणाचा घसरलेला टक्का, बालविवाह, हुंडाबळी, जातीयवाद, राजकारण तसेच सामाजिकीकरणाची मंदावलेली गती, बेरोजगारीचं वाढतं प्रमाण आणि पुणे मुंबई सारख्या शहरात उपजीविकेचं साधन मिळावं म्हणून
मराठवाड्यातुन स्थलांतरीत होणारे लोंढे. कुशल कामगार नाहीत, आरोग्याचे प्रश्न असंख्य आहेत, शेतीबद्दल वाढत जाणारी उदासिनता, वाढत जाणाऱ्या औद्योगिकीकरणाच्या रेट्यामुळे निर्माण झालेले पर्यावरणाचे प्रश्न. विकास काय असतो? कसा असतो? हे माहीत नसल्याने साध्या साध्या वाटणाऱ्या गोष्टीला भारावून जाणं इथल्या माणसांच्या अंगवळणी पडलेलं आहे.

हा ‘नाही’चा पाढा वाचल्यानंतर मग मराठवाड्यात आहे काय? असा प्रश्न पडणं देखील साहजिक आहे. मराठवाडा म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या या भागात औरंगाबाद, जालना, परभणी, बीड, उस्मानाबाद, लातुर, हिंगोली, नांदेड असे आठ जिल्हे आहेत. या पैकी औरंगाबाद, नांदेड आणि लातुर हे जिल्हे बऱ्यापैकी विकसित आहेत तर परभणी, जालना हे जिल्हे विकसनशील आहेत. बीड, उस्मानाबाद आणि हिंगोलीचं चित्र मात्र समाधानकारक नाहीये.

राजकीय क्षेत्रात राष्ट्रीयस्तरावर मराठवाड्याचं नाव घेऊन जाणारे शिवराज पाटील-चाकूरकर, शंकरराव चव्हाण, शिवाजीराव पाटील-निलंगेकर, विलासराव देशमुख, गोपीनाथ मुंडे, पद्मसिंह पाटील असे नेते इथे निर्माण झाले. मात्र राजकीय स्वार्थासाठी विकास या संकल्पनेला मर्यादित स्वरुपात बंदिस्त करून ठेवलं गेलं. घराणेशाहीचा प्रभाव इथल्या राजकारणात प्रभावी आणि परिणामकारक ठरलेला आहे. मराठी साहित्य क्षेत्रात मोठं योगदान मराठवाडी लेखक साहित्यिकाचं आहे. दलित साहित्यात देखील मराठवाड्यातील साहित्यिकांचा मोलाचा वाटा आहे.
कला, खेळ, संगीत, नाटक, चित्रपट यामध्ये नव्याने संधी निर्माण करणारी पिढी पुढे येऊ लागली आहे. औरंगाबाद हे मराठवाड्यातलं मोठं आणि झपाट्याने वाढणारं शहर आहे. मराठवाड्यातल्या सांस्कृतिक, सामाजिक चळवळीचं केंद्र असलेले औरंगाबाद शहर वेरूळ-अजिंठा या जगप्रसिद्ध लेण्यांमुळे महाराष्ट्राची पर्यटन राजधानी म्हणून ओळखले जात आहे. संत परंपरा आणि प्राचीन लेणी यांचा वारसा या भूमित आहे. वैचारिक वारसा जपणारी मोठी मंडळी इथल्या भूमित जन्मली.

मराठवाड्यातल्या बोलीभाषा या प्रमाणभाषेच्या जवळ जाणाऱ्या आहेत. आणि त्यात पण जिल्ह्यानुसार बोलींचे वैविध्य आहे. खाद्यसंस्कृतीवर निजामाचा प्रभाव दिसतो तोच प्रभाव रहाणीमानावरही दिसून येतो. मराठवाड्यातील माणसं नवाबी शैलीत जगताना दिसतील. आणि याच्या उलट धावपळ न करता मिळेल त्यात समाधान शोधणारा माणूसही इथे भेटेल. बोलताना सहज ‘च्या मायला’ म्हणणं आणि रिकामटेकडी हौस लोकांच्या स्वभाववृत्तीत दिसून येते. लोक धार्मिकवृतीचे आहेत संतांची भूमी असल्याने वारकरी संप्रदायाचा मोठा अनुयायी वर्ग या भागात आहे. पंढरपुरच्या पांडुरंगाला दैवत मानणारा हा शेतकरी, कष्टकरी वर्ग इथे मोठ्या प्रमाणात आहे.

इतकी विविधता असून देखील विकासाच्या दृष्टिकोनातुन विचार केला तर मात्र विकासाच्या बाबतीत मराठवाडा महाराष्ट्रातील इतर प्रदेशापेक्षा खुप मागे असल्याचं दिसतं. याला जबाबदार जसे इथले राजकीय नेते आहेत तशीच लोकंसुद्धा या अवस्थेला जबाबदार आहेत हे नकारता येत नाही.
विकासाचा आलेख प्रगतीच्या दिशेला घेऊन जायचा असेल तर राजकीय इच्छाशक्ती आणि लोकसहभाग याशिवाय पर्याय नाही. नाहीतर मराठवाडा मुक्तिसंग्राम दिन येत राहणार आणि आम्ही मात्र एक दिवस साजरा करून पुन्हा दुसऱ्या दिवशी बोंबलत बसणार हे काही राजकीय, सामाजिक, आर्थिक विकासासाठी परिणामकारक ठरणार नाही !
ढोबळमनाने केलेली मांडणी सुद्धा वास्तवाजवळ जाते हे लक्षात घ्या.

मराठवाडा मुक्तिसंग्राम दिन चिरायु होवो..

७० व्या मराठवाडा मुक्तिसंग्राम दिनाच्या प्रेमळ सदिच्छा..!

धनंजय सानप