अवघ्या तीन वर्षांच्या वयानंतर एका चिमुकलीने संथारा व्रत धारण करून जैन समाजातच नव्हे तर संपूर्ण देशात खळबळ निर्माण केली आहे. वियाना असे या बालिकेचे नाव असून, तिच्या या त्यागामुळे ती जगातील सर्वात कमी वयाची संथारा व्रत धारण करणारी ठरली आहे. तिचे नाव ‘गोल्डन बुक ऑफ वर्ल्ड रेकॉर्ड्स’मध्ये नोंदवले गेले आहे.
वियानाला जानेवारी २०२५ मध्ये ब्रेन ट्युमर झाला होता. शस्त्रक्रियेनंतर प्रकृतीत सुधारणा झाली होती, मात्र मार्चमध्ये पुन्हा आजार बळावला. तिच्यावर मुंबईत उपचार सुरू होते. मात्र प्रकृती गंभीर असल्याने जैन मुनिश्री राजेश मुनिंच्या सल्ल्यानुसार २१ मार्च रोजी संथारा प्रक्रिया पार पाडण्यात आली. अवघ्या अर्ध्या तासाच्या धार्मिक विधीनंतर आणि केवळ १० मिनिटांत वियानाने प्राणत्याग केला.
धार्मिक संस्कारात वाढलेली वियाना
वियाना ही पीयूष आणि वर्षा जैन यांची एकमेव मुलगी होती. दोघेही IT क्षेत्रात कार्यरत आहेत. त्यांनी सांगितले की वियानाला लहानपणापासूनच धार्मिक संस्कार दिले जात होते गोशाळा भेटी, पक्ष्यांना दाना टाकणे, पचखाण करणे आणि गुरुदेवांचे दर्शन हे तिच्या दिनचर्येचा भाग होते. याच आध्यात्मिक वातावरणात वाढलेल्या वियानाने संथाराचा स्वीकार केला.
मुनिश्रींच्या मार्गदर्शनाखाली पार पडली संथारा प्रक्रिया
संपूर्ण प्रक्रिया आध्यात्मिक संकल्प अभिग्रह-धारी मुनिश्री राजेश महाराज आणि सेवाभावी राजेंद्र मुनी महाराज यांच्या उपस्थितीत झाली. वियानाच्या वयामुळे ही प्रक्रिया अद्वितीय ठरली असून, जैन समाजाने पालकांच्या निर्णयाचे स्वागत करत त्यांच्या धैर्याला मानवंदना दिली आहे. नुकत्याच इंदौरच्या कीमती गार्डनमध्ये आयोजित कार्यक्रमात जैन समाजातर्फे या दाम्पत्याचा सन्मानही करण्यात आला.
समाजाला विचार करायला लावणारा निर्णय
वियानाचा हा निर्णय संपूर्ण समाजासाठी एक गहिरा विचारप्रवर्तक ठरतो आहे. धर्म, श्रद्धा आणि अध्यात्माच्या बळावर घेतलेला हा कठोर निर्णय तिच्या पालकांनी अत्यंत संयमाने पार पाडला. आज वियाना जैन धर्माच्या सर्वोच्च व्रताची संथाराची धारण करणारी सर्वात कमी वयाची बालिका म्हणून स्मरणात राहील.
संथारा प्रथा म्हणजे काय?
संथारा (ज्याला ‘सल्लेखना’ असंही म्हटलं जातं) ही जैन धर्मातील एक अत्यंत पवित्र व्रतप्रथा आहे, जी शेवटच्या टप्प्यातील वैराग्य व आत्मशुद्धीचे प्रतीक मानली जाते. ही प्रक्रिया एक व्यक्ती पूर्ण जाणीवपूर्वक व संमतीने स्वीकारते, जेव्हा तिला वाटते की आता आयुष्यातील सर्व कर्मांची समाप्ती झाली आहे, शरीर संपुष्टात येण्याच्या टप्प्यावर आहे, आणि आता आत्मोन्नतीसाठी शेवटची साधना आवश्यक आहे.
संथारा / सल्लेखना याचे मुख्य वैशिष्ट्ये
स्वेच्छेने स्वीकारलेले व्रत
ही आत्महत्या नसून एक धार्मिक व आध्यात्मिक साधना आहे, जी केवळ गंभीर आजार, वृद्धावस्था किंवा आयुष्यातील संपूर्ण वैराग्य आल्यावर घेतली जाते.
अन्न व जलाचे संपूर्ण त्याग
संथारा घेणारी व्यक्ती हळूहळू अन्न-पाण्याचा त्याग करते, शरीरसौष्ठवापेक्षा आत्मशुद्धी व चिंतनावर भर देते.
ध्यान, साधना व प्रार्थना
अंतिम काळात व्यक्ती आपले लक्ष केवळ आत्मा, धर्म आणि मोक्षप्राप्तीवर केंद्रित करते.
मुनि किंवा धार्मिक गुरूंच्या मार्गदर्शनाखाली
संथारा प्रक्रिया नेहमी योग्य धार्मिक गुरूंच्या मार्गदर्शनाखाली होते. ही प्रक्रिया समाज, कुटुंब व गुरुंच्या संमतीने केली जाते.
संथारा प्रथेचा हेतू
जीवनातील अखेरच्या टप्प्यावर शांततेने आणि मानसिक स्थैर्याने मृत्यूचा स्वीकार करणे, कर्मबंधनापासून मुक्त होण्याचा अंतिम प्रयत्न, मोक्षप्राप्तीची तयारी हे या प्रथेचे मुख्य हेतू असतात. जैन धर्मात संथारा ही आत्मानिष्ठ साधनेची सर्वोच्च पातळी मानली जाते.
