पुणे । कोविड -19 विरुद्ध भारतात वापरल्या जाणाऱ्या कोविशील्ड आणि कोव्हॅक्सीन या दोन महत्त्वाच्या लसींच्या मिश्रणाबद्दल एक चांगली बातमी समोर आली आहे. ICMR च्या अभ्यासानुसार, हे मिश्रण सुरक्षित आहे आणि उत्तम प्रतिकारशक्ती देते. या दोन्ही लसी वेगवेगळ्या प्लॅटफॉर्मवर तयार केल्या जातात. कोविशील्ड अ‍ॅडेनोव्हायरस वेक्टर प्लॅटफॉर्मवर तयार केले जाते, तर कोव्हॅक्सीनमध्ये लस निष्क्रिय व्हायरसद्वारे तयार केली जाते. एकाच लसीचे दोन डोस अधिक प्रभावी आहेत की, भिन्न लसींचे मिश्रण चांगले परिणाम दाखवते यावर जगभरात अभ्यास चालू आहे.
तज्ञांनी सावधगिरी बाळगताना म्हंटले की, दोन वेगवेगळ्या लसींच्या मिश्रणाच्या वापरावर अजूनही मर्यादित अभ्यास आहे. या मिश्रणाच्या वापराबाबत आत्ता काहीही बोलणे योग्य ठरणार नाही. हे जाणून घेणे देखील महत्त्वाचे आहे की, या दोन वेगवेगळ्या लसी एकाच वेळी दिल्या जाऊ नयेत, अन्यथा उलट परिणाम होऊ शकतील.
या अभ्यासाची कल्पना एका चुकीने आली, खरं तर, मे मध्ये, उत्तर प्रदेशातील 18 गावकऱ्यांना कोविशील्ड घेतल्यानंतर 6 आठवड्यांनी चुकून कोव्हॅक्सीनचा डोस दिला गेला होता. या 18 गावकऱ्यांचा तुलनात्मक अभ्यास अशा 40 लोकांसह करण्यात आला ज्यांनी कोविशील्ड घेतली आहे आणि कोव्हॅक्सीन देण्यात आले आहे. या अभ्यासानुसार असे दिसून आले आहे की, अ‍ॅडेनोव्हायरस वेक्टर प्लॅटफॉर्मवर तयार केलेली लस आणि निष्क्रिय व्हायरसपासून तयार केलेली लस सुरक्षित असताना, त्याच लसीच्या दोन डोसपेक्षा चांगली प्रतिकारशक्ती देखील दाखवते. तथापि, या अभ्यासाचे पुनरावलोकन करणे अद्याप बाकी आहे.
प्राथमिक डेटाचा अभ्यास हा एक लक्षणीय टप्पा आहे मात्र …
इंडियन एक्सप्रेसमध्ये आलेल्या बातमीनुसार, इम्युनोलॉजिस्ट डॉ.विनीता बाल म्हणतात की,”ICMR ने चुकून दोन लस घेतलेल्या लोकांच्या प्राथमिक डेटाचा अभ्यास करणे एक उल्लेखनीय पाऊल आहे. परंतु यावर काहीही बोलणे फार घाईचे ठरेल, या अभ्यासाचे निकाल प्राथमिक आहेत. आणि हा निकाल फक्त 18 लोकांनी घेतलेल्या मिश्रणाच्या आधारे आला आहे. सध्या यावर प्रतिकारशक्तीशी संबंधित कोणतेही विधान करणे कठीण आहे. मात्र, हा डेटा सूचित करतो की, वेगवेगळ्या लसीच्या डोसचे मिश्रण एकाच लसीच्या दोन डोसपेक्षा चांगले परिणाम दर्शवते. इतर तज्ञांचा असाही विश्वास आहे की, तत्त्वतः, जरी आपण त्याबद्दल काही सांगू शकतो, परंतु मिश्रण समान लसीच्या दोन डोसपेक्षा चांगले आहे की नाही यावर काहीही बोलणे अद्याप कठीण आहे.
तर लसीचे मिश्रण दिले जावे का ?
जागतिक आरोग्य संघटनेच्या मते, लसींच्या मिश्रणाबाबत सध्या मर्यादित डेटा उपलब्ध आहे. तथापि, अ‍ॅस्ट्राझेन्काने प्रस्तावित केले आहे की, mRNA लस (फायझर किंवा मॉडर्ना) दुसरा डोस म्हणूनही वापरली जाऊ शकते. कंपनीचे म्हणणे आहे की, जर अ‍ॅस्ट्राझेन्का लसीच्या पहिल्या डोसनंतर दुसरा डोस उपलब्ध नसेल तर mRNA चा दुसरा डोस म्हणूनही वापर केला जाऊ शकतो. लस कसे काम करते या तत्त्वावर आधारित कंपनीने हा प्रस्ताव दिला आहे. तज्ञांचे म्हणणे आहे की, औषध नियामकांना कंपनीने त्यांच्यावर जितके संशोधन केले आहे तेवढेच माहित आहे आणि दोन्ही लसींचे मिश्रण करण्याबाबत कोणताही अभ्यास आढळला नाही कारण कंपनी त्याऐवजी दुसऱ्या कंपनीमध्ये मिसळेल. तिचे स्वतःचे दोन्ही डोस विकायचे आहे. जर त्याचा अभ्यास शैक्षणिक स्तरावर केला गेला तर त्याला बराच वेळ लागेल आणि मर्यादित माहितीवरून मोठा अंदाज बांधता येणार नाही.
लस कधी मिक्स करावी ?
कोविड -19 च्या अगोदरच इतर लसींच्या मिश्रणाच्या अभ्यासात चांगले परिणाम दिसून आले आहेत. लस प्लॅटफॉर्म त्यांच्या अँटीबॉडी आणि टी-सेल प्रतिसाद संभाव्यतेनुसार बदलू शकतात. तज्ञांचे म्हणणे आहे की, एक प्लॅटफॉर्म हा अँटीबॉडीला प्रतिसाद देईल, तर दुसरा टी-सेलला प्रतिसाद (उदा. व्हेक्टर आणि डीएनए लस) देणारा प्लॅटफॉर्म ठरू शकेल. हे धोरण साधारणपणे वेक्टर आधारित प्लॅटफॉर्मवर वापरले जाते. एचआयव्ही, मलेरिया, फ्लेविव्हायरस (डेंग्यू), एचपीव्ही, इबोला आणि इन्फ्लुएंझा या दोन लसीकरण धोरणांचा पूर्वी अभ्यास केला गेला आहे. कोविड -19 च्या बाबतीत, दोन वेगवेगळ्या लसींचे धोरण अधिक चांगले परिणाम देऊ शकते आणि त्याचा दुसरा फायदा असा होईल की जर तो यशस्वी झाला, तर लसीसंदर्भात लवचिकता निर्माण होईल आणि यामुळे देशात सतत दिसून येत असलेली लसीची कमतरता देखील नियंत्रित केली जाऊ शकते.
Covishield आणि Covaxine चे कॉम्बिनेशन काम करू शकेल का?
ICMR च्या आकडेवारीवरून असे सूचित होते की, Covishield, Covaxine या दोन वेगवेगळ्या लसींच्या बूस्टमुळे ए अँटी प्रोटीन वाढू शकते. मात्र Covishield आणि Covaxine चे कॉम्बिनेशन किती प्रभावी आहे हे जाणून घेण्यासाठी अधिक डेटाची आवश्यकता असेल. हे कॉम्बिनेशन अद्याप मंजूर झालेले नाही कारण त्यावर कोणतीही क्लिनिकल चाचण्या घेण्यात आलेल्या नाहीत. तज्ञांचे म्हणणे आहे की, अशा कोणत्याही प्लॅटफॉर्म वर तयार केलेली लस मिसळता येत नाही. त्याऐवजी, बऱ्याच तथ्यांचा विचार केला पाहिजे, जसे की प्रतिकारशक्तीशी किती संबंधित आहे, कोणती लस कोणत्या प्रकारची रोगप्रतिकारक प्रतिक्रिया देते. प्रतिसाद वाढवण्यासाठी योग्य क्रम कोणता असेल, दोन डोस दरम्यान किती गॅप असावी. प्रतिकारशक्ती किती काळ टिकेल?
सुरुवात कुठून झाली ?
सुरुवातीला वेगवेगळ्या लसी लागू करण्याची कल्पना युरोपमधून बाहेर आली, जेव्हा काही लोकांनी AstraZenca लसीनंतर रक्त गोठल्याची तक्रार केली, त्यानंतर अनेक देशांतील तरुणांसाठी वेगळ्या प्लॅटफॉर्म वर बनवलेल्या लसीचा दुसरा डोस प्रस्तावित देण्यात आला.