नवी दिल्ली । भारतीय रेल्वेने खतांच्या पुरवठ्यासाठी मालगाड्यांचे रेक वाढवले आहेत. देशभरात अचानक वाढलेल्या खतांच्या मागणीमुळे हा निर्णय घेण्यात आला आहे. आता 40 ऐवजी 60 माल गाड्यांद्वारे खताची वाहतूक केली जाणार आहे. मात्र, गेल्या वर्षीच्या तुलनेत देशांतर्गत खतांची खेप वाढली आहे. ऑक्टोबर 2021 मध्ये, रेल्वेने दररोज घरगुती खतांच्या 39 रेकची वाहतूक केली आहे, जी गेल्या वर्षी 36 रेक होती. सोमवारी, 1,838 वॅगन खतांची वाहतूक रेल्वेने केली आहे, जी गेल्या वर्षी 25 ऑक्टोबर रोजी 1,575 वॅगन होती.
यावेळी देशात आयात खतांच्या वाहतुकीत घट झाली आहे. खरे तर जगभर खतांच्या किमती वाढल्या आहेत. दुसरीकडे, जगभरात कोविड लॉकडाऊनमधून सूट दिल्यानंतर अनेक गोष्टींची मागणी वाढली असून कंटेनरचा तुटवडा निर्माण झाला आहे. अनेक प्रमुख बंदरांवर जहाजांसाठी वेटिंग पिरिअड वाढला आहे. या कारणांमुळे आयात खतांच्या पुरवठ्यावर परिणाम झाला आहे. भारत 4.2 कोटी मेट्रिक टन खतांचे उत्पादन करतो, तर 1.4 कोटी मेट्रिक टन खतांची आयात करतो. देशांतर्गत खतांमध्ये भारत सर्वाधिक 3.8 कोटी टन युरिया आणि जटिल खतांचे उत्पादन करतो. त्याचे उत्पादन नैसर्गिक वायू आणि आयात केलेल्या कच्च्या मालाच्या उपलब्धतेवर अवलंबून असते.
उत्पादन-वापराबाबत दोनदा बैठक झाली आहे
भारतातील खते विभाग दरवर्षी उत्पादन आणि वापरासाठी योजना तयार करतो. यामध्ये विविध खते आणि खतांना किती मागणी आहे हे कृषी मंत्रालय सांगतं. या संपूर्ण नियोजनात राज्य सरकार, खत कंपन्या आणि रेल्वे यांचा सहभाग आहे. त्याच्या नियोजनासाठी वर्षातून दोनदा रवी आणि खरीप पिकांच्या बैठका घेतल्या जातात. रेल्वे मुळात देशभरात खतांची वाहतूक करते. तो प्रत्येक महिन्यासाठी खतांच्या हालचालींचा आराखडा तयार करतो आणि तो राज्यांना पाठवतो. त्यानंतर तो जिल्हास्तरावर पाठवला जातो.
खतांची मागणी अचानक का वाढली?
युरिया आणि DAP च्या किमती भारतात निश्चित आहेत. त्यामुळे शेतकरी गरजेच्या वेळी त्याची खरेदी करतात. लाखो टन खते तयार करून ठेवता येत नाहीत ही खते उत्पादक कंपन्यांसमोरील समस्या आहे. अशा परिस्थितीत ते सतत बाजारात पोहोचवले जाते. जेव्हा त्याची मागणी अचानक वाढते तेव्हा समस्या सुरू होते. त्याची किंमत वाढणार नाही हे माहीत असल्याने शेतकरी आगाऊ खरेदी करत नाहीत.
पावसामुळे खतांची मागणी वाढली
सूत्रांनी दिलेल्या माहितीनुसार, गेल्या वर्षी लॉकडाऊनमुळे खताची मागणी कमी होती. यंदा चांगला पाऊस झाल्याने उत्पादनही जास्त होण्याची शक्यता आहे. त्यामुळे खतांची मागणी वाढली आहे. त्याच वेळी, सप्टेंबर-ऑक्टोबर 2021 मध्ये कोळशाच्या तुटवड्यामुळे रेल्वेवर अधिक दबाव होता. या दरम्यान कोळशाची वाहतूक युद्धपातळीवर करण्यात आली. मागणी-पुरवठ्यातील तफावत भरून काढता यावी म्हणून खतांची वाहतूकही याच पद्धतीने सुरू होईल, अशी अपेक्षा आहे.