नवी दिल्ली । भारतीय रिझर्व्ह बँकेच्या (RBI Rules) नियमांनुसार, बँका फाटलेल्या चलनी नोटा बदलण्यास नकार देऊ शकत नाही. एवढेच नाही तर त्यांच्यावरील सवलतीतही कपात केली जाणार नाही. आणि जर बँकेने तसे करण्यास नकार दिल्यास त्याच्यावर कारवाई देखील होऊ शकते. त्यामुळे तुमच्याकडे फाटलेल्या चलनी नोटा असतील तर आता काळजी करण्याची गरज नाही. त्या बदल्यात तुम्हाला पूर्ण मूल्य मिळेल. रिझर्व्ह बँकेचे याबाबतचे नियम काय म्हणतात जाणून घेऊयात…
रिझर्व्ह बँकेने (RBI) फाटलेल्या चलनी नोटा बदलण्यासाठी मार्गदर्शक तत्त्वे तयार केली आहेत. या फाटलेल्या चलनी नोटा देशातील कोणत्याही बँकेत बदलल्या जाऊ शकतात. यासाठी तुमच्या होम ब्रँचमध्ये जाण्याची गरज नाही. अर्थात अशा चलनी नोटा बदलून देण्यास नकार देणाऱ्यांवर कारवाई देखील होऊ शकते, मात्र त्यासाठी काही अटी आहेत. नोटेची स्थिती जितकी वाईट असेल तितकी तिची किंमत कमी होईल.
नोटा बदलण्याचे नियम काय आहेत?
तुमच्याकडे 5, 10, 20, 50 सारख्या कमी मूल्याच्या फाटलेल्या चलनी नोटा आल्या असतील तर त्यातील किमान 50 टक्के असणे आवश्यक आहे. असे झाल्यावर, तुम्हाला त्या चलनी नोटेचे संपूर्ण मूल्य मिळेल. त्याच वेळी, जर तुमचा हिस्सा 50 टक्क्यांपेक्षा कमी असेल तर तुम्हाला काहीही मिळणार नाही. उदाहरणार्थ, जर तुमच्याकडे 5 रुपयांची फाटलेली नोट असेल आणि त्यातील 50 टक्के रक्कम सुरक्षित असेल तर तुम्हाला त्या बदल्यात 5 रुपये मिळतील.
रिझर्व्ह बँकेच्या म्हणण्यानुसार, जर तुमच्याकडे 20 पेक्षा जास्त फाटलेल्या नोटा असतील आणि त्यांची एकूण किंमत 5,000 रुपयांपेक्षा जास्त असेल तर बदलण्यासाठी ट्रान्सझॅक्शन फीस देखील भरावी लागेल. नोट बदलून घेण्यापूर्वी, त्यावर गांधीजींचे वॉटरमार्क, गव्हर्नरची साइन आणि सीरियल नंबर यांसारखे सिक्योरिटी सिंबॉल्‍स दिसले पाहिजेत हे पहा. जर तुमच्याकडे असलेल्या फाटलेल्या जाळ्यात हे सर्व सिंबॉल्‍स असतील तर बँकेला चलनी नोट बदलावीच लागेल.
अनेक तुकड्यांमध्ये विभागलेल्या नोटांचे रूपांतर कसे करायचे?
RBI ने अनेक तुकड्यांमध्ये विभागलेल्या चलनी नोटा बदलण्यासाठीही नियम बनवले आहेत. मात्र, त्याच्या बदलीसाठी नवीन नोटा मिळण्याच्या प्रक्रियेला थोडा वेळ लागू शकतो. वास्तविक, यासाठी तुम्हाला या नोटा पोस्टाने RBI शाखेत पाठवाव्या लागतील. यामध्ये तुम्हाला तुमचा अकाउंट नंबर, शाखेचे नाव, IFSC कोड, नोटेचे मूल्य याची माहिती द्यावी लागेल.
RBI फाटलेल्या नोटांचे काय करते ?
रिझव्‍‌र्ह बँक तुमच्याकडून काढलेल्या फाटलेल्या चलनी नोटा चलनातून काढून टाकते. त्याऐवजी नवीन नोटा छापण्याची जबाबदारी RBI ची आहे. यापूर्वी या नोटा जाळण्यात येत होत्या. मात्र, आता ते लहान तुकड्यांमध्ये री-सायकल केले जातात. या नोटांपासून पेपर प्रोडक्‍ट्स तयार केले जातात. त्यानंतर हे प्रोडक्‍ट्स बाजारात विकले जातात.