नवी दिल्ली । अफगाणिस्तानात तालिबानने ज्या वेगाने राजधानी काबूल काबीज केली ते पाहून अमेरिकेलाही धक्का बसला. अमेरिकेने अफगाणिस्तानमध्ये तालिबानच्या विरोधात 20 वर्षे युद्ध लढले. अमेरिका अफगाणिस्तान सोडण्यासाठी कोणताही युक्तिवाद करू देत. आज जगाला असे वाटते की, अमेरिकेने एक प्रकारे अफगाणिस्तान तालिबानच्या ताब्यात दिले आहे. अमेरिकन संस्थेच्या स्पेशल इन्स्पेक्टर जनरल फॉर अफगाणिस्तान रिकन्स्ट्रक्शन (SIGAR) च्या रिपोर्टमध्ये अमेरिकनच्या अशा चुका सांगितल्या गेल्या ज्यामुळे अशी परिस्थिती निर्माण झाली.
रिपोर्टमध्ये म्हटले गेले आहे की, अमेरिकेने अफगाणिस्तानातील अनेक व्यवस्थांची संस्कृती आणि राजकीय परिस्थिती विचारात घेतली नाही. तिथे अमेरिकेने अशी न्यायिक व्यवस्था बनवली ज्याच्याशी अफगाण लोकं जुळवून घेऊ शकले नाहीत. यामुळे अनेक वेळा स्थानिक वाद झाले आणि अमेरिका तेथील लोकांच्या अपेक्षा पूर्ण करू शकली नाही. यामुळे दोघांना एकत्र काम करताना जास्त त्रास झाला.
SIGAR रिपोर्टमध्ये स्पष्टपणे सांगितले गेले आहे की,” कित्येक वर्षांपासून, अफगाणिस्तानबद्दल अमेरिकेच्या वृत्तीमध्ये वारंवार दूरदृष्टीचा अभाव दिसून आला आहे. जमिनीवरील धोरणात (Strategy) हे स्पष्टपणे दाखवण्यात आले की, आपले ध्येय साध्य करण्यासाठी किती पैसे, किती आणि कशी लोकं आवश्यक आहेत हे स्पष्ट नव्हते. कदाचित याच कारणामुळे 20 वर्षांच्या प्रयत्नांना कधीच यश आले नाही आणि मोहीम लहान प्रयत्नांमध्ये बदलली.
अमेरिकेने अफगाणिस्तानमध्ये बहुतेक उपक्रम सुरू केल्यानंतरही योजना पूर्ण झाल्या नाहीत. रस्ते, रुग्णालये, पॉवर हाऊसेस सर्व बांधले गेले, त्यांच्यावर कोट्यवधी डॉलर्स खर्च करण्यात आले, परंतु त्यांच्या देखभालीची जबाबदारी निश्चित केली गेली नाही आणि देखभालीच्या अभावामुळे ते प्रकल्प एकतर अपूर्ण किंवा उद्ध्वस्त झाले. अनेक जागतिक विश्लेषकांचा असा विश्वास आहे की, ‘अमेरिकेचे लक्ष अफगाणिस्तानच्या बांधणीत कमी युद्धावर अधिक होते.’
अमेरिकेने अफगाणिस्तानमध्ये केलेल्या सर्व कामांसाठी नेहमीच कुशल आणि सक्षम लोकांची कमतरता होती, जेव्हा काही कामात गुंतलेल्या अमेरिकन लोकांचा एक गट अमेरिकेत परत गेला, जेव्हा नवीन टीम आली, तेव्हा त्याच्या लोकांमध्ये अनुभवाची कमतरता होती. अशा परिस्थितीत, प्रकल्पांमध्ये उशीर होण्याबरोबरच प्रशिक्षणाचा देखील अभाव जाणवू लागला. अमेरिकेने अफगाणिस्तानमध्ये मनुष्यबळ विकसित करण्यासाठी काहीही केले नाही.
अमेरिका आणि तिचे सैन्य स्थानिक अफगाण लोकांना कधीच विश्वासात घेऊ शकले नाहीत. अफगाणिस्तानातील सामान्य लोकांना अमेरिकेकडून मोठ्या अपेक्षा होत्या हे खरे आहे, मात्र अमेरिकेने तेथील शिक्षण प्रशिक्षणाकडे दुर्लक्ष केले. येथील लोकं हिंसेला कंटाळले आणि घाबरले, त्याचा थेट परिणाम आर्थिक घडामोडींवर झाला. अफगाण सैन्यही या कारणास्तव तयार होऊ शकले नाहीत आणि नेहमीच अमेरिकनांवर अवलंबून होते.
या रिपोर्ट व्यतिरिक्त, अनेक विश्लेषक अमेरिकेच्या हेतूवरच शंका घेतात. त्यांचा आधार जो बिडेन यांनी अलीकडेच केलेले विधान आहे, त्यानुसार अमेरिकेचे काम अफगाणिस्तानातील दहशतवाद्यांना आणि त्यांच्या समर्थकांना संपवणे होते. आणि आता अफगाण लोकांना स्वतःची ‘लढाई’ लढावी लागेल. SIGAR रिपोर्टमध्येअसेही म्हटले गेले आहे की,” अमेरिकन सरकारने त्याच्या योजनांचे योग्य विश्लेषण आणि पुनरावलोकन केले नाही आणि पुन्हा पुन्हा त्याच चुका करत राहिले.”