नवी दिल्ली । सरकारने गेल्या आठवड्यात Bad Banks ही महत्वाकांक्षी बँकिंग योजना आणली. त्यामुळे बँकांना मोठा दिलासा मिळेल अशी अपेक्षा आहे. मात्र ही Bad Banks नक्की काय आहे? चला तर मग त्याबद्दल जाणून घेऊयात. NARCL किंवा Bad Banks म्हणजे काय हे समजून घेण्यासाठी, आपल्याला पहिले त्या घटना समजून घ्याव्या लागतील ज्यामुळे त्याच्या निर्मितीची गरज निर्माण झाली.
2003 नंतर विविध सुधारणा कार्यक्रम आणि कमी व्याजदरामुळे भारतीय अर्थव्यवस्थेची भरभराट सुरू झाली. मात्र, 2008 च्या आर्थिक संकटाने अर्थव्यवस्थेवर दीर्घ परिणाम केला. 2003 ते 2008 दरम्यान संपूर्ण जगाची वाढ चांगली झाली आणि त्याचा भारतावरही चांगला परिणाम झाला. तोपर्यंत जागतिक वाढ जवळजवळ स्थिर राहिली.
2008 नंतर बँकांवरील दबाव वाढला
चांगल्या वाढीमुळे अनेक कंपन्यांनी 2008 पर्यंत मोठ्या प्रमाणात गुंतवणूक केली तसेच कर्ज देण्याची प्रक्रिया देखील आणखी उदार झाली. काही कर्जे अशी होती जी राजकीय कारणांमुळे दिली गेली मात्र त्यांच्या परतफेडीची क्षमता विचारात घेतली गेली नाही. ज्यामुळे वाढ मंदावली, डिफॉल्टची प्रकरणे वाढली, बँकांवरील दबावही वाढला. मात्र, बहुतेक बँकांनी अशा कर्जाला NPA मानले नाही आणि त्यांचे पैसे परत येतील अशी आशा बाळगली.
येथे ठेवीदारांना सिस्टीम कशी काम करते हे माहित असणे आवश्यक आहे. असे मानले जाते की, बँका ठेवीदारांचे पैसे कर्ज देण्यासाठी वापरतात. हे बरोबर नाही, कारण बँका कर्ज देण्यासाठी त्यांच्या ठेवी वापरतात आणि ठेवींपेक्षा जास्त कर्ज देतात. या कर्जामुळे बँकांना नुकसान झाले तरी ठेवीदारांचे पैसे सुरक्षित राहतात आणि तोटा बँकेच्या भागधारकांना भरावा लागतो.
2013 मध्ये जेव्हा रघुराम राजन RBI चे प्रमुख झाले तेव्हा त्यांनी ही सिस्टीम बदलण्याचा प्रयत्न केला. 2014 मध्ये नवीन सरकार आल्यावर या दिशेने प्रयत्न सुरू झाले. त्यामागे बँकांनी दिलेली कर्जे परत आणणे हा हेतू होता. यासाठी इनसॉल्वेंसी अँड बँकरप्सी कोड लागू करण्यात आले. यामुळे वसुलीला वेग आला आणि अनेक कंपन्या बंदही झाल्या. मात्र, बुडीत कर्जे अजूनही व्यवस्थेत अडकलेली होती. 2016 मध्ये, एक बॅड बँक तयार करण्याची कल्पना आली.
बॅड बँक म्हणजे काय आणि ती कसे काम करेल?
बॅड बँक ही एक प्रकारची एसेट रिकंस्ट्रक्शन कंपनी असेल. अशा कंपन्या कमी किंमतीत मालमत्ता विकत घेतात आणि जास्त किंमतीना विकून नफा कमावतात. वापरलेल्या कार खरेदीदारासारखा विचार करा जो जुनी कार विकत घेतो आणि त्यामध्ये काही दुरुस्ती करून ती पुन्हा विकतो. आता बँका त्यांचे NPA बॅड बँकांना विकतील, त्यानंतर बॅड बँक त्यांना वसूल करण्याचा प्रयत्न करेल. त्या बदल्यात बँकांना त्यांच्या NPA चा काही भाग मिळेल. दुसरीकडे, बॅड बँक आपली वसुली प्रक्रिया सुरूच ठेवेल. तसेच, या बॅड बँकेतील 51 टक्के हिस्सा सार्वजनिक क्षेत्रातील बँकांचा असेल. म्हणजेच, बॅड बँकेला जमा होणाऱ्या फायद्यांचाही त्यांना फायदा होईल.
आत्ताच का?
आत्ताच बॅड बँक स्थापन होण्यामागील एक कारण म्हणजे गेल्या अनेक वर्षांपासून विविध बँका त्यांच्या NPA च्या वसुलीशी झगडत आहेत आणि त्यांच्या कर्ज व्यवसायावर लक्ष केंद्रित करू शकत नाहीत. यामुळे त्यांच्या वाढीवर परिणाम होत आहे. बॅड बँक बनून त्यांची सिस्टीम सुधारेल. तसेच, भविष्यातील NPA आणखी वाढण्याचा धोका कमी होईल.
याचा सामान्य ठेवीदार आणि अर्थव्यवस्थेवर कसा परिणाम होईल?
यापैकी बॅड बँकेचा बहुतेक संबंध हा फक्त बँका आणि त्यांच्या भागीदारांशी संबंधित असतो, सामान्य ठेवीदारांशी नाही. मात्र, एक मजबूत बँकिंग सिस्टीम प्रत्येकासाठी चांगली आहे. जोपर्यंत भागधारकांचा संबंध आहे, NPA म्हणून अडकलेले पैसे वसूल करणे सोपे होईल. ज्यामुळे ते त्यांच्या मुख्य व्यवसायात लक्ष केंद्रित करू शकतील आणि त्यांची वाढ मजबूत होईल. बँकांकडे जास्त पैसे ठेवून ठेवीदारांना फायदा होईल. त्यांना होम किंवा कार लोन घेणे सोपे जाईल.