नवी दिल्ली । अर्थमंत्री निर्मला सीतारामन मंगळवारी 1 फेब्रुवारी रोजी 2022-23 वर्षाचा अर्थसंकल्प सादर करणार आहेत. देशाच्या आर्थिक आरोग्याचा संपूर्ण लेखाजोखा मांडणे, म्हणजेच अर्थसंकल्प मांडणे ही अर्थमंत्र्यांची जबाबदारी आहे, मात्र अर्थसंकल्पाच्या इतिहासात असे अनेक प्रसंग आले आहेत, जेव्हा पंतप्रधानांना अर्थसंकल्प सादर करावा लागला. जवाहरलाल नेहरू, इंदिरा गांधी आणि राजीव गांधी हे देशाचे असे पंतप्रधान होते, ज्यांनी पंतप्रधान असताना अर्थसंकल्प सादर केला.
जवाहरलाल नेहरूंचा अर्थसंकल्प
भारताचे पहिले पंतप्रधान जवाहरलाल नेहरू पंतप्रधान असताना त्यांनी अर्थसंकल्प सादर केला होता. त्यांनी 1958 मध्ये अर्थसंकल्प सादर केला. तत्कालीन अर्थमंत्री टीटी कृष्णमाचारी यांच्या अकाली राजीनाम्यामुळे पंतप्रधान नेहरूंनी अर्थसंकल्प सादर केला. वास्तविक, टीटी कृष्णमाचारी हे नेहरू सरकारमध्ये अर्थमंत्री होते. मुंद्रा घोटाळ्यामुळे त्यांना पदाचा राजीनामा द्यावा लागला होता. यामुळे नेहरूंनी संसदेत अर्थसंकल्प मांडला.
इंदिरा गांधींचा अर्थसंकल्प
जवाहरलाल नेहरूंनंतर इंदिरा गांधी या देशाच्या दुसऱ्या पंतप्रधान होत्या, ज्यांनी अर्थसंकल्प सादर केला. खरे तर इंदिरा सरकारमधील अर्थमंत्री मोरारजी देसाई यांनी राजीनामा दिल्यानंतर त्यांनी अर्थमंत्रीपदाची सूत्रे हाती घेतली. इंदिरा गांधी यांनी 1970-71 या आर्थिक वर्षाचा अर्थसंकल्प सादर केला.
मोरारजी देसाई हे त्यावेळी उपपंतप्रधान आणि अर्थमंत्री या दोन्ही पदांची जबाबदारी सांभाळत होते. जुलै 1969 मध्ये इंदिरा गांधींनी त्यांच्याकडून अर्थमंत्रालयाची जबाबदारी घेतली आणि त्यांना उपपंतप्रधानपद स्वीकारण्यास सांगितले. त्यावर मोरारजी देसाई यांनी तत्कालीन मंत्रिमंडळाचा राजीनामा दिला होता. बँकांच्या राष्ट्रीयीकरणाच्या मुद्द्यावरून मोरारजी देसाई यांनी अर्थमंत्री पदाचा राजीनामा दिला होता.
राजीव गांधींचा अर्थसंकल्प
जवाहरलाल नेहरू आणि इंदिरा गांधी यांच्यानंतर राजीव गांधी यांनी 1987 मध्ये पंतप्रधान म्हणून अर्थसंकल्प सादर केला. तत्कालीन अर्थमंत्री व्हीपी सिंह सरकारमधून बाहेर पडल्यानंतर राजीव गांधी यांनीही पंतप्रधान असताना अर्थमंत्रिपद स्वीकारले आणि 1987-88 या आर्थिक वर्षाचा सर्वसाधारण अर्थसंकल्प सादर केला.
मोरारजी देसाई यांनी सर्वाधिक वेळा अर्थसंकल्प सादर केला
सर्वाधिक 10 वेळा अर्थसंकल्प सादर करण्याचा विक्रम मोरारजी देसाई यांच्या नावावर आहे. यात दोन अंतरिम बजट आहेत. जवाहरलाल नेहरू आणि इंदिरा गांधी यांच्या पंतप्रधानपदाच्या काळात देसाई यांनी अर्थसंकल्प सादर केला होता. मात्र पंतप्रधान झाल्यावर त्यांनी अर्थसंकल्प मांडला नाही.
