हॅलो महाराष्ट्र ऑनलाईन । शेअर मार्केट (Share Market) किंवा स्टॉक मार्केट मध्ये प्रत्येकाला आपल्या गुंतवणुकीतून नफा मिळणं अपेक्षित असते. गुंतवणुकीसाठी शेअर मार्केट मध्ये अनेक पर्याय आहेत. त्यामधील Future आणि Options कॉन्ट्रॅक्ट बाबत आज आपण माहिती घेणार आहोत. खरं तर फ्युचर्स आणि ऑप्शन्स यांना डेरिव्हेटिव्ह ट्रेड देखील म्हटले जाते कारण ते त्यांची किंमत underlying assets मधून मिळवतात. फ्युचर्स आणि ऑप्शन्स त्यांच्या स्वतःच्या मर्यादा आणि फायद्यांसह येतात.
म्हणजे काय आणि तुम्ही त्याचे Trading कसे करता?
फ्युचर्स कॉन्ट्रॅक्टमध्ये स्टॉक किंवा कमोडिटी खरेदी करणाऱ्या खरेदीदाराला कराराची मुदत संपण्यापूर्वी त्याची Position फिक्स करणे आवश्यक आहे. दुसरीकडे, एखाद्या विक्रेत्याने, ज्याने फ्युचर्स सेगमेंटमध्ये स्टॉक किंवा कमोडिटी विकली आहे, त्याला भविष्यातील विशिष्ट तारखेपूर्वी ते परत विकत घ्यावे लागेल, जोपर्यंत त्या होल्डरची पोझिशन बंद होत नाही.
चला उदाहरण द्यायचं झाल्यास, समजा तुम्ही कंपनी A चा शेअर्स घेतलाय. आणि या शेअरच्या किमती वर जातील याबाबत तुम्हाला आशा आहे . फ्युचर्स मार्केटमध्ये हा स्टॉक आता 1000 रुपयांवर ट्रेड करतोय. तुम्ही फ्युचर्स मार्केटमध्ये स्पेसिफाईड लॉट साइजसह स्टॉक खरेदी करू शकता. एका लॉटची साईझ म्हणजे कितीही मोठा स्टॉक असू शकतो. तुम्ही उदाहरण म्हणून 1 लॉट साइज (500 शेअर्स) अशा पद्धतीने कंपनी A मधून खरेदी केल्यास तुमचे एकूण एक्सपोजर (1000×500) = 5 लाख रुपये असेल. परंतु, तुम्हाला 5 लाखांची संपूर्ण रक्कम भरण्याची गरज नाही, फक्त तुम्हाला पैशाचे मार्जिन करावं लागत जे एक्सचेंजेसद्वारे निश्चित केलेले असते.
स्टॉकच्या अस्थिरतेनुसार मार्जिन 5%, 10%, 15%, 20% किंवा अशी कोणतीही रक्कम असू शकते. जर स्टॉक फ्युचर्सची किंमत 1000 रुपयांवरून (तुमची खरेदी किंमत) 1010 वर गेली, तर तुम्हाला रु. 10 चा नफा होतो आणि तुमच्याकडे 500 शेअर्सच्या 1 लॉट आकाराचे एक्सपोजर असल्याने, तुमचा नफा = 500×10 = रु 5000 होईल. त्याचप्रमाणे, जर किंमत 1000 रुपयांवरून 990 रुपयांपर्यंत घसरली, तर तुम्हांला 5000 रुपयांचे (500x-10) चे नुकसान होईल. यावेळी एक गोष्ट लक्षात ठेवावी लागेल ती म्हणजे तुमच्या कॉन्ट्रॅक्टची मुदत संपण्यापूर्वी तुम्हाला तुमची Position निश्चित करावी लागेल.
आता, हे फ्युचर्स खरेदीच्या बाबतीत होते. समजा तुम्हाला असं वाटलं की, कंपनी A ची स्टॉक फ्युचर्स किंमत कमी होण्याची शक्यता आहे, तर तुम्ही प्रथम विक्री करू शकता आणि कमी दराने पुन्हा खरेदी करू शकता. उदाहरणार्थ, जर तुम्ही प्रथम शेअर्स 1000 ला विकले (एक लॉट 500 शेअर्स) आणि नंतर त्याची किंमत 990 झाली तर तुम्हाला 5000 रुपयांचा फायदा होईल ( 10x 500 शेअर्स 1 लॉट) आणि नंतर तुम्ही 990 रुपयांना पुन्हा ते स्टॉक खरेदी करू शकता.
Options Trading म्हणजे काय ते समजून घेऊया-
ऑप्शन्स कॉन्ट्रॅक्ट गुंतवणुकदाराला कराराच्या समाप्तीपूर्वी कोणत्याही वेळी स्पेसिफाईड किंमतीवर शेअर्स खरेदी (किंवा विक्री) करण्याचे अधिकार देतो परंतु त्यांना कोणत्याही प्रकारचे बंधन नसते. options trading मध्ये २ प्रकार आहेत . कॉल ऑप्शन आणि पूट ऑप्शन.
1) Buying Calls –
उदाहरणसह याबाबत स्पष्ट करायचं झाल्यास, समजा एक गुंतवणूकदार स्टॉकचा चांगला अभ्यास करतो आणि स्टॉकमध्ये चढ-उतार पाहिल्यामुळे त्याला कॉल ऑप्शनसह XYZ कंपनी खरेदी करायची आहे असे ठरवतो. तो ८ रुपयांचा प्रीमियम भरून 2000 स्ट्राइक Buying Calls ऑप्शन विकत घेण्याचा निर्णय घेतो. यामध्ये समजा 2000 रुपयांच्या खाली किंमत गेली तरी त्याचे नुकसान 8 रुपयांपर्यंत पर्यंत मर्यादित राहील, जो त्याने भरलेला प्रीमियम आहे. आता जर याची किंमत 2000 स्ट्राइकच्या वर गेल्या तरी त्याला नफा तेव्हाच मिळेल जेव्हा तो भरलेला 8 रुपये प्रीमियम वसूल करेल. याचा अर्थ त्याला नफा फक्त 2008 रुपयांच्या पुढे गेला तरच होईल. मात्र, कॉल ऑप्शन खरेदी करणाऱ्याचे नुकसान हे त्याने भरलेल्या प्रीमियमच्या मर्यादेपर्यंत मर्यादित आहे.
2) Selling a call option-
आता, वरील उदाहरणातच याबाबत सांगतो. जर एखाद्या गुंतवणूकदाराला स्टॉकमध्ये घसरण होण्याची शक्यता आहे असे दिसले तर तो 2000 रुपयांच्या स्ट्राइक प्राइसला विकतो आणि वरील बाबतीत 8 रुपये प्रीमियम गोळा करतो. त्यामुळे त्याची किंमत 1992 रुपयांच्या खाली आली तरच तो पैसे गमावेल. थोडक्यात, संपूर्ण प्रीमियम गमावल्यानंतरच त्याला तोटा होईल. त्यामुळे Option Seller ला तोटा अनुभवण्यासाठी प्रथम त्याला मिळालेला प्रीमियम गमवावा लागतो. मिळालेल्या प्रीमियमपेक्षा जास्त पैसे त्याने गमावला तर त्याचे खरे नुकसान होईल.
3) Buying a put option-
पुट ऑप्शन हा एक करार आहे जिथे दोन इंटरेस्टिंग पार्टी पक्ष underlying किंमतीच्या आधारावर व्यवहार करण्यास सहमती देतात. प्रीमियम भरण्यास सहमती देणाऱ्या पार्टीला करार खरेदीदार (contract buyer) म्हणतात आणि प्रीमियम प्राप्त करणाऱ्या पक्षाला करार विक्रेता (contract seller) म्हणतात. या प्रकरणात खरेदीदार प्रीमियम भरतो आणि स्वतःचा हक्क विकत घेतो, तर करार विक्रेत्याला प्रीमियम प्राप्त होतो आणि तो स्वतःला जबाबदार असतो. विशेष म्हणजे करार खरेदीदार त्याच्या अधिकाराचा वापर करायचा की नाही हे शेवटच्या दिवशी ठरवतो.
असे गृहीत धरू की, कंपनी XYZ 900 रुपयांवर वर ट्रेडिंग करत आहे. करार खरेदीदार कंपनी XYZ साठी पुट ऑप्शन संपल्यानंतर करार विक्रेत्याला रु 900 मध्ये विकण्याचा अधिकार विकत घेतो. परंतु, हक्क मिळवण्यासाठी करार खरेदीदाराने करार विक्रेत्याला प्रीमियम भरावा लागतो. प्रीमियमच्या पावतीच्या विरोधात, करार विक्रेता कंपनी XYZ ची मुदत संपल्यावर 900 रुपयांमध्ये खरेदी करण्यास सहमती देईल, पण जर करार खरेदीदाराने त्याच्याकडून ते विकत घ्यावे असे वाटत असेल तरच…
expiry झाल्यानंतर जर कंपनी XYZ रु. 880 वर ट्रेडिंग करत असेल, तर कॉन्ट्रॅक्ट खरेदीदार विक्रेत्याला कंपनी XYZ रु. 900 मध्ये विकत घेण्याची मागणी करू शकतो. याचा अर्थ कॉन्ट्रॅक्ट खरेदीदार 900 रुपयांना XYZ विकून फायदा घेऊ शकतो जरी ती 880 च्या कमी किमतीत ट्रेडिंग करत असेल तरीही.
4) Selling a put option-
आता उदाहरणाच्या साहाय्याने Selling a put option म्हणजे काय ते समजून घेऊ. निफ्टीसाठी विक्रेता 18500 Put option विकतो आणि प्रीमियम म्हणून 350 रुपये जमा करतो. जोपर्यंत स्पॉट किंमत 18500 च्या वर राहते तोपर्यंत प्रीमियम त्याचा नफा बनतो. याउलट, दुसरीकडे तोटा तेव्हाच सुरू होतो जेव्हा स्पॉट किमतीची किंमत 8150 (18500-350 प्रीमियम Received ) रुपयांपर्यंत खाली येते (18500-350 प्रीमियम प्राप्त) =8150. 8150 किमतीच्या खाली त्याला तोटा सहन करावा लागतो.
महत्वाचे मुद्दे
ऑप्शन्स आणि फ्युचर्स हे दोन्ही प्रकारचे डेरिव्हेटिव्ह करार आहेत जे त्यांचे मूल्य underlying index, सुरक्षा किंवा commodity साठी बाजारातील हालचालींमधून मिळवतात.
option खरेदीदाराला कराराच्या कालावधीत कोणत्याही वेळी विशिष्ट किंमतीवर मालमत्ता खरेदी (किंवा विक्री) करण्याचा अधिकार देतो, परंतु बंधन नाही.
फ्युचर्स कॉन्ट्रॅक्ट मध्ये खरेदीदार विशिष्ट मालमत्ता खरेदी करण्यासाठी आणि विक्रेत्याने भविष्यातील विशिष्ट तारखेला ती मालमत्ता विकणे आणि वितरित करण्यासाठी बंधनकारक आहे.
मार्केट मधील अस्थिरतेच्या विरोधात फ्युचर्स तुम्हाला तुमची जोखीम हेज करण्याची परवानगी देतात. उदाहरणार्थ, जर तुमच्या पोर्टफोलिओमध्ये स्टॉक होल्डिंग्सचा समावेश असेल आणि तुम्हाला मार्केट क्रॅश होण्याची शक्यता वाटत असेल तर तुम्ही फ्युचर्स मार्केटमध्ये विकू शकता आणि काही प्रमाणात स्वत:चे पैसे वाचवू शकता.
5paisa सह options trading सुरू करा