नवी दिल्ली । युरोपमध्ये 19 व्या शतकात ‘ज्यूंचा प्रश्न’ हा युरोपसाठी जसा महत्त्वाचा विषय होता तसाच यावेळेस ‘मुस्लिमांविषयी’ देखील याच प्रकारे चर्चा केली जात आहे. इस्लामकडे पाहण्याचा दृष्टिकोन कदाचित शिगेला पोचला आहे. हे दुतर्फी होत चालले आहे की, धार्मिक असहिष्णुताही वाढतच चालली आहे ‘सेक्युलर’ असलेल्या देशांबाबतही प्रश्न उपस्थित केले जात आहेत. फ्रान्स आणि मुस्लिम देशांमधील सुरू असलेल्या वादाच्या तीव्र घटनेनंतर फ्रान्सचे अध्यक्ष इमॅन्युएल मॅक्रॉन यांनी नुकतीच फ्रेंच मुस्लिमांना त्यांच्या धार्मिक मूल्यांच्या कट्टरपणापासून मुक्त होण्यास सांगितले.ज्यामुळे वाद आणखीनच वाढला.
एकीकडे मॅक्रॉन ‘सेक्युलर’ संस्कृती हा युरोपचा आत्मा म्हणून वर्णन करीत आहे तर दुसरीकडे या धर्मनिरपेक्षतेच्या नावाखाली विशेषत: फ्रान्समधील मुस्लिमांना अनेक लेक्चर देत आहे. इस्लामचा पुरस्कार करणारे ‘धर्मनिरपेक्षतेला’ मी एक देखावा आणि प्रोपोगांडा म्हणून दाखवित आहे. या वादाच्या दरम्यान सेक्युलर स्टेट म्हणजे काय आहे? तसेच जगात कुठे आणि कसे धर्मनिरपेक्ष राज्य आहेत ते जाणून घेउयात.
धर्मनिरपेक्ष देश म्हणजे काय?
ज्या देशात शासन धर्मापासून वेगळे ठेवले जाते अशा देशाला धर्मनिरपेक्ष राज्य म्हणतात. अशा देशात धर्माच्या नावावर पक्षपात चालत नाही म्हणजेच कायदा आणि न्याय धर्माच्या बाबतीत चालत नाहीत. दुसरे म्हणजे, धर्मनिरपेक्ष देश हा धार्मिक निर्बंधांद्वारे नव्हे तर सर्व धर्मांना समान अधिकार आणि संधी देणे अभिप्रेत आहे.
धर्मनिरपेक्ष देशात धर्माला खरे स्वातंत्र्य असते. धर्मनिरपेक्ष देशाची स्थापना किंवा स्थापना धर्मावर आधारित कायदे किंवा धोरणांमुळे होत नाही. परंतु त्याची स्थापना झाल्यानंतरही देश धर्मनिरपेक्ष बनू शकतात. उदाहरणार्थ, फ्रान्सने धर्म राज्यापासून विभक्त केला आणि स्वतःला धर्मनिरपेक्ष देश म्हणून विकसित केले.
कोणकोणते देश धर्मनिरपेक्ष आहेत
काही काळापूर्वी यासंबंधी चर्चा झालेल्या वृत्तानुसार जगातील 96 देश हे धर्मनिरपेक्ष आहेत. अशा देशांची संख्या आफ्रिकेत 27 तर युरोपमध्ये 33 आहे. याखेरीज आशियात 20 धर्मनिरपेक्ष देश आहेत तर सात दक्षिण अमेरिकेत आहेत. सागरी देशांमध्ये धर्मनिरपेक्ष राज्यांची संख्या सर्वात कमी आहे तर उत्तर अमेरिकेत अमेरिकेसहित 5 देश आहेत.
यूके हे एक वेगळे उदाहरण आहे
होय, यूके हा धर्मनिरपेक्ष देश मानला जात आहे कारण त्यांची अशी काही धोरणे होती. मात्र असे असूनही, 17 व्या शतकात केलेल्या व्यवस्थेनुसार, यूकेच्या घटनेने चर्चच्या संरक्षणासाठी राज्य प्रमुखांची शपथ घेतली जाते. या व्यवस्थेमुळे ब्रिटन हा धर्मनिरपेक्ष देश मानला पाहिजे की धार्मिक. यूके नंतर फ्रान्सचे उदाहरण समजून घेणे महत्वाचे आहे.
फ्रेंच धर्मनिरपेक्षता म्हणजे काय ?
धर्मनिरपेक्षतेचे मूळ फ्रेंच राज्यक्रांतीत आहे. जेव्हा तिसऱ्या फ्रेंच प्रजासत्ताकाचा विकास सुरू झाला आणि फ्रेंच सत्तेचे नियंत्रण रिपब्लिकन लोकांच्या हाती आले, तेव्हा ‘लॅसाइट’ हा शब्द वापरला गेला. १९ व्या शतकाच्या उत्तरार्धात, कॅशोलिक चर्चच्या तावडीतून मुक्त होण्यासाठी सार्वजनिक संस्था, शाळा इत्यादींसाठी लॅसाइट हा शब्द वापरला जात असे. धर्मनिरपेक्षतेच्या परिचयाची ही चळवळ होती.
सद्य परिस्थितीत फ्रान्सची बरीच धोरणे या लॅसिटाची शिकवण दर्शवितात. आता परिस्थिती अशी आहे की अपवाद वगळता कोणत्याही धर्मास मान्यता दिली गेली तर फ्रेंच सरकारला कायदेशीररित्या आव्हान दिले जाऊ शकते. तथापि, फ्रान्समधील धार्मिक संस्था, संस्था आणि प्रथा यावर कोणतेही बंधन नाही, जोपर्यंत ते राज्य संरचना किंवा कायदेशीर प्रणालीला आव्हान देत नाही. 1958 मधील फ्रान्सच्या घटनेत नमूद केले आहे:
“फ्रान्स एक अविभाजित, धर्मनिरपेक्ष, लोकशाही आणि समाजवादी प्रजासत्ताक देश आहे, जो कोणत्याही नागरिकांना वंश, मूळ आणि धर्माच्या आधारावर भेदभाव करण्याची हमी देत नाही.”
परंतु फ्रान्समध्ये खरोखर धर्मनिरपेक्षता आहे की तो असल्याचा केवळ एक प्रचार झाला आहे अशी चर्चा सध्या होते आहे. फ्रान्समधील सार्वजनिक ठिकाणी मुस्लिम महिलांनी मुखवटा घालण्यावर बंदी घालण्यासारख्या कायद्यांमुळे इथल्या धर्मनिरपेक्षतेच्या प्रतिमेवर प्रश्न उपस्थित केले गेले आहेत. दुसरीकडे मुस्लिमांव्यतिरिक्त इथल्या यहुद्यांविरूद्ध पक्षपात केल्याचा आरोपही करण्यात आला आहे. ताज्या वादानंतर फ्रान्सच्या धर्मनिरपेक्ष प्रतिमेबाबतची चर्चा पुन्हा जोरात सुरू झाली आहे.
कोणते देश पहिले धर्मनिरपेक्ष होते
फ्रान्स हा पूर्वी एक धार्मिक देश होता जो नंतर धर्मनिरपेक्ष राज्यात विकसित झाला. असेही काही देश आहेत जे आधी धर्मनिरपेक्ष होते, परंतु नंतर ते धर्म आधारित झाले. इराण आणि इराक हे त्याचे उदाहरण आहे. 1925 मध्ये इराणने स्वत: ला धर्मनिरपेक्ष देश म्हणून स्थापित केले, मात्र 1979 च्या इस्लामिक क्रांतीनंतर इस्लामला राष्ट्रीय धर्म म्हणून घोषित करण्यात आले. त्याचप्रमाणे इराक हा देखील 1925 मध्ये धर्मनिरपेक्ष देश होता परंतु 2005 मध्ये राज्यघटनेनुसार तो एक इस्लामिक देश बनला.
असे देश ज्यांचे मत स्पष्ट नाही
असेही काही देश आहेत जे स्वत: ला धर्मनिरपेक्ष तर म्हणतात, परंतु त्यांची धोरणे किंवा कायदे धर्मनिरपेक्षतेच्या भावनेनुसार दिसून येत नाहीत. अर्मेनिया अशा देशांचे एक उत्तम उदाहरण आहे. हा देश स्वतःला धर्मनिरपेक्ष म्हणतो पण त्याने चर्चला राष्ट्रीय चर्च म्हणून घोषित केले. त्याचप्रमाणे सेक्युलर असल्याच्या घोषणेनंतरही नॉर्वेने म्हटले आहे की, राजा नॉर्वे चर्चचा सदस्य असणे आवश्यक आहे. फिनलँड, अर्जेंटिना, जॉर्जिया, रोमानिया, इस्त्राईल, बांगलादेश, म्यानमार, लेबनॉन, इंडोनेशिया आणि मलेशिया हे या वर्गातील काही प्रमुख देश आहेत.
ब्रेकिंग बातम्या मोबाईलवर मिळवण्यासाठी आम्हाला 7875002893 या नंबरला WhatsApp करा आणि लिहा “Hello News”.