नवी दिल्ली । एटीएममधून पैसे काढताना अनेक वेळा फाटलेल्या, खराब झालेल्या जुन्या नोटा बाहेर येतात. एटीएमशिवाय ट्रान्सझॅक्शन दरम्यानही अशा नोटा मिळू शकतात. या फाटलेल्या नोटांचा काही उपयोग नाही आणि त्याद्वारे तुम्ही कोणाला पैसेही देऊ शकत नाही. एटीएममधून फाटलेल्या नोटा बाहेर आल्या असतील तर त्या बदलण्याचा पर्यायही आपल्याकडे नाही. मात्र, त्याबाबत काळजी करण्याची गरज नाही.
ही फाटलेली नोट कोणत्याही बँकेत जाऊन बदलता येईल असा अधिकार RBI आपल्याला देते. विशेष बाब म्हणजे बँका या नोटा बदलून घेण्यास नकार देऊ शकत नाहीत. RBI च्या नियमांनुसार, जर एखाद्या बँकेने तुमच्या फाटलेल्या नोटा बदलून देण्यास नकार दिला तर त्यांच्यावर कारवाई देखील होऊ शकते.
फाटलेल्या नोटा बदलण्यापूर्वी त्यासाठीच्या काही अटी जाणून घ्या
अशा नोटा बदलून देण्यासाठी RBI ने काही मार्गदर्शक तत्त्वे तयार केली आहेत. फाटलेल्या चलनी नोटा देशातील कोणत्याही बँकेत बदलता येतात. मात्र, यासाठी काही अटी आहेत. नोट जितकी वाईट स्थितीत असेल तितकी तिची किंमत कमी होईल. तुमच्याकडे 5, 10, 20, 50 सारख्या कमी मूल्याच्या चलनी नोटा फाटलेल्या अवस्थेत असतील तर त्यातील किमान 50 टक्के भाग तुमच्याकडे असणे आवश्यक आहे. असे असेल तरच तुम्हाला त्या चलनी नोटेचे संपूर्ण मूल्य मिळेल. तुमचा हिस्सा 50 % पेक्षा कमी असल्यास तुम्हाला काहीही मिळणार नाही.
ट्रान्सझॅक्शन चार्ज भरावा लागेल
नियमांनुसार, जर तुमच्याकडे 20 पेक्षा जास्त फाटलेल्या नोटा असतील आणि त्यांची एकूण किंमत 5,000 रुपयांपेक्षा जास्त असेल, तर त्या बदलण्यासाठी तुम्हाला ट्रान्सझॅक्शन चार्ज भरावा लागेल. नोट बदलण्यासाठी जाण्यापूर्वी, त्यावर गांधीजींचे वॉटरमार्क, गव्हर्नरचे चिन्ह आणि सीरियल नंबर यांसारखे सिक्योरिटी सिंबल्‍स दिसत आहेत का हे जरूर पहा. जर तुमच्याजवळ फाटलेल्या जाळ्यात ही सर्व सिंबल्‍स असतील तर बँकेला चलनी नोट बदलून द्यावीच लागेल.
अनेक तुकडे झाल्यावरही बदलण्याची सुविधा
RBI ने अनेक तुकड्यांमध्ये विभागलेल्या चलनी नोटा बदलण्याचे नियमही बनवले आहेत. त्या बदलून नवीन नोटा मिळण्याच्या प्रक्रियेला थोडा वेळ लागू शकतो. यासाठी तुम्हाला या नोटा RBI च्या शाखेत पोस्टाद्वारे पाठवाव्या लागतील. यामध्ये तुम्हाला तुमचा खाते क्रमांक, शाखेचे नाव, IFSC कोड, नोटची किंमत याविषयी माहिती द्यावी लागेल.
RBI फाटलेल्या नोटांऐवजी नवीन चलन छापले जाते
वास्तविक, RBI तुमच्याकडून काढलेल्या फाटलेल्या चलनी नोटा चलनातून काढून टाकते. त्याऐवजी नवीन नोटा छापल्या जातात. यापूर्वी या फाटलेल्या नोटा जाळण्यात येत होत्या. मात्र, आता ते लहान तुकड्यांमध्ये विभागून त्याचा पुनर्वापर केला जातो. या नोटांपासून कागदी वस्तूही तयार करून बाजारात विकल्या जातात.