हॅलो महाराष्ट्र । राष्ट्रपिता महात्मा गांधी यांची आज 151 वी जयंती आहे. बापूंच्या योगदानाची आठवण करून संपूर्ण राष्ट्र त्यांना श्रद्धांजली वाहात आहे. महात्मा गांधींच्या योगदानामुळे त्यांना भारतीय चलनात स्थान देण्यात आले. आज प्रत्येक संप्रदायाच्या भारतीय नोटांवर बापूंचे चित्र आहे. पण तुम्हाला हे माहिती आहे का गांधीजींचे हे चित्र कोठून आले आहे आणि बापू पहिल्यांदा चलनी नोटांवर कधी आले होते….
1969 मध्ये महात्मा गांधींचे पहिले चित्र भारतीय नोटेवर आले होते. हे वर्ष त्यांच्या जन्मशताब्दीचे होते. या नोटांवर गांधीजींच्या चित्रामागील सेवाग्राम आश्रमही होते. नोटांवर गांधीजींचे चित्र पहिल्यांदा आले तेव्हा इंदिरा गांधी देशाच्या पंतप्रधान होत्या आणि लालकृष्ण झा हे आरबीआयचे गव्हर्नर होते.
100 च्या नोटांवर राष्ट्रपिता पहिल्यांदा जन्मशताब्दीनिमित्त दिसले होते. खरं तर,1947 मध्येच भारत स्वतंत्र झाल्यानंतर असे वाटले की, आपल्या चलनावरील ब्रिटिश राजा जॉर्जचे चित्र महात्मा गांधींच्या चित्राने बदलले पाहिजे. यासाठी तत्कालीन सरकारला निर्णय घेण्यासाठी थोडा वेळ हवा होता. दरम्यान, राजाच्या पोर्ट्रेटची जागा सरनाथ येथील लायन कॅपिटलने घेतली.
1969 मध्ये आले सेवाग्राम आश्रमातील चित्र – रिझर्व्ह बँकेने 1969 मध्ये पहिल्यांदाच गांधीजींचे छायाचित्र असलेले कोमेमोरेटिव किंवा स्मारक नोट म्हणून सादर केले होते. हे वर्ष त्यांची जन्मशताब्दीचे होते आणि नोटांवरील चित्रामागे सेवाग्राम आश्रमही होते. गांधीजींच्या सध्याच्या पोर्ट्रेटवाल्या चलनी नोटा पहिल्यांदा 1987 मध्ये आल्या. ऑक्टोबर 1987 मध्ये गांधीजींच्या हसऱ्या चेहऱ्यासह ही 500 रुपयांची नोट पहिल्यांदा आणली गेली होती. यानंतर गांधीजींचे हे चित्र इतर चलनी नोटांवरही वापरण्यास सुरवात झाली.
आरबीआयने 1996 मध्ये महात्मा गांधीच्या नवीन नोटांच्या मालिकेची अतिरिक्त वैशिष्ट्यांसह ओळख करून दिली. या वैशिष्ट्यांमध्ये बदललेला वॉटरमार्क, विंडो असलेला सुरक्षा थ्रेड, सुप्त प्रतिमा आणि व्हिज्युअल अपंग लोकांसाठी अविभाज्य वैशिष्ट्यांचा समावेश आहे. 1996 पूर्वी, 1987 मध्ये महात्मा गांधींची प्रतिमा वॉटरमार्क म्हणून वापरली जात होती. जो नोटेच्या डाव्या बाजूला दिसला. यानंतरच्या प्रत्येक नोटेमध्ये गांधीजींचे चित्र छापले जात आहे.
1996 पासून महात्मा गांधींच्या चित्र असलेल्या नवीन नोटांमध्ये 5, 10, 20, 100, 500 आणि 1000 रुपयांच्या नोटांचा समावेश होता. यावेळी अशोकस्तंभऐवजी राष्ट्रपिता महात्मा गांधी यांचा फोटो आणि अशोक स्तंभाचा फोटो नोटेच्या खालच्या डाव्या बाजूला छापला गेला.
त्या नोटेवरचे बापूंचे सध्याचे चित्र कुठले आहे – आज आपल्याला प्रत्येक नोटेवर दिसणारा बापूंचा फोटो हा 1946 मध्ये व्हायसरायच्या घरात (सध्याचे राष्ट्रपती भवन) काढला गेला होता. गांधीजी म्यानमार (तत्कालीन बर्मा) आणि भारतात ब्रिटीश सचिव म्हणून काम करणारे फ्रेडरिक पेथिक लॉरेन्स यांना भेटायला आले होते. तेथे घेतलेल्या गांधीजींच्या या छायाचित्राला पोर्ट्रेटच्या रूपात भारतीय नोटांवर छापले गेले होते. मात्र, कोणत्या छायाचित्रकाराने हे छायाचित्र काढले याविषयी कोणतीही माहिती उपलब्ध नाही.
1949 मध्ये आली होती अशोकस्तंभ असलेली नोट – गांधीजींच्या या चित्राच्या आधी वेगवेगळ्या नोटांवर वेगवेगळ्या डिझाईन्स आणि प्रतिमा होत्या. 1949 मध्ये तत्कालीन सरकारने अशोक स्तंभासमवेत नव्याने डिझाइन केलेली 1 रुपयांची नोट आणली. 1953 पासून हिंदीचा उल्लेख नोटांवर होऊ लागला. 1954 मध्ये 1000, 5000 आणि 10000 च्या उच्च मूल्यांच्या नोटा रिइंट्रोड्यूस केल्या गेल्या. 1000 रुपयांच्या नोटमध्ये तंजोर मंदिराची रचना, 5000 रुपयांच्या नोटवर गेट वे ऑफ इंडिया आणि 10000 च्या नोटवर लायन कॅपिटल, अशोक स्तंभाची रचना होती. मात्र या नोटा 1978 मध्ये बंद करण्यात आल्या. 1980 मध्ये नोटांचे नवीन संच सादर करण्यात आले.
ब्रेकिंग बातम्या मोबाईलवर मिळवण्यासाठी आम्हाला 7875002893 या नंबरला WhatsApp करा आणि लिहा “Hello News”.
